فصل اول: چرایی و جایگاه طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری

مبحث اول: جامعیت دین و نابسامانی‌های جامعه

ما معتقدیم «جامعیت و همه‌جانبه بودن قوانین اسلام آنچنان است که اگر کسی آن را بشناسد، معترف خواهد شد که از حد و مرز فکر بشر بیرون است و ممکن نیست زاییده قدرت علمی ‌و تفکر انسان باشد»،[1]اسلام « مکتبی است که بر خلاف مکتب‌های غیر توحیدی، در تمام شؤون فردی و اجتماعی و مادی و معنوی و فرهنگی و سیاسی و نظامی و اقتصادی، دخالت و نظارت دارد و از هیچ نکته‌ای ولو بسیار ناچیز که در تربیت انسان و جامعه و پیشرفت مادی و معنوی نقش دارد، فروگذار ننموده است و موانع و مشکلات سر راه تکامل را در اجتماع  و فرد، گوشزد نموده و به رفع آنها کوشیده است.[2]» معارف اسلامی ‌و آثار دینی «برای همه امور قانون و آداب آورده است»،[3] «هیچ حرکت و عملی از فرد یا جامعه نیست، مگر اینکه اسلام برای آن حکمی‌مقرر داشته است».[4] «اسلام نظامی نوین و طرز تفکری جدید و تشکیلاتی تازه، به وجود آورده، در عین اینکه مکتبی است اخلاقی و تهذیبی، سیستمی است، اجتماعی و سیاسی. اسلام معنی را در ماده، باطن را در ظاهر، آخرت را در دنیا و بالاخره مغز را در پوست و هسته را در پوست نگهداری می‌کند. » [5] لذا «اطمینان داریم که اسلام در بردارنده پاسخ به نیازهای مردم است»[6].

از سوی دیگر علیرغم همه ایمان و اعتقادی که به کارآمدی و جامعیت اسلام وجود دارد، هنگامی‌که به وضع کنونی جامعه اسلامی، نظر می‌اندازیم، با انواع و اقسام مشکلات و نارسایی‌های فکری مواجه می‌شویم. در بعد نظری، انبوهی از سؤالها و شبهات ـ خصوصاً برای نسل جوان ـ بی‌پاسخ باقی مانده که به تناسب حجم و تنوع این شبهات، برای آنها پاسخ‌های روشن آرامش‌بخشی ارائه نمی‌شود. این معضل، به همراه عملکرد ناصواب بعضی از منسوبین به دین، بسیاری از بی‌اعتمادی‌ها و کج‌رویها را در حیطه عمل به دنبال آورده است.

با فرض پذیرش جامعیت و کارآمدی تعالیم اسلامی از سویی و مشاهده نابسامانی‌های عملی و نظری جامعه از سوی دیگر، لازم است در این رابطه با تأمل کافی و آسیب‌شناسی جدی، به بررسی علل و عوامل این ناسازگاری پرداخته و با ارائه راه‌کار مؤثر، شائبة ناکارآمدی تعالیم الهی در عصر جدید را از اذهان بزداییم. خصوصا اینکه بعد از پیدایش انقلاب اسلامی و تشکیل نظام اسلامی،‌ فکر و اندیشه اسلامی مورد نقد و چالش جدی قرار گرفته و بدون تردید بعد از این هم چالش‌های جدیدی پیش رو خواهد داشت، که باید هر چه بیشتر خود را برای مقابله با آن آماده و مهیا بنماییم.